وقتی سخن از بیماری های کشنده می شود، ناگهان بیماری هایی نظیر سرطان، ایدز و… در ذهن مان مجسم می شود، غافل از اینکه بیماری های کشنده و خطرناک تری وجود دارد که به نقص سیستم داخلی بدن ارتباطی ندارد و بر اثر نفوذ سم رخ  می دهد.

«بوتولیسم» یکی از بیماری های نادر و کشنده است که از مرگبارترین سم های شناخته شده است که سیستم عصبی بدن را فلج می کند، افراد اغلب بدون اینکه از وجود این باکتری اطلاع داشته باشند، درگیر آن می شوند.

به گزارش بهجت خبر  دکتر فردین مهرابیان ، با بیان اینکه بوتولیسم یکی از بیماری های منتقله از مواد غذایی آلوده به انسان است، اظهار کرد: در کشور ما با توجه به عادات غذایی سنتی موجود در برخی مناطق، مواردی از بوتولیسم با استفاده از غذاهایی نظیر اشپل ماهی، ماهی شور، پنیر کیسه ای، کشک محلی و کمپوت خانگی بوجود می آید.

دز کشنده سم بوتولیسم برای انسان کمتر از یک میکروگرم بر کیلوگرم وزن است

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان افزود: بوتولیسم یک بیماری ناشی از سم نوروتوکسین کلستردیوم بوتولونیوم دارای باسیل های گرم مثبت بی هوازی است که قادر به ایجاد اسپور بوده و در نمونه های خاک و رسوبات دریایی یافت می شود. دز کشنده سم بوتولیسم برای انسان کمتر از یک میکروگرم بر کیلوگرم وزن انسان می باشد، بنابراین سم بوتولیسم جزو کشنده ترین و سمی ترین مواد شناخته شده است.

وی در خصوص راه های سرایت بیماری بوتولیسم گفت: بوتولیسم معمولا از غذا، زخم، تزریق، درمان و همچنین نوزادان سرایت می کند؛ در بوتولیسم ناشی از غذا، باکتری مضر در محیط کم اکسیژن پیشرفت و تولید سم می کند، مانند اشپل ماهی، ماهی شور، پنیر کیسه ای، کشک محلی، کمپوت خانگی، کنسروها معمولا منبع نوع غذایی است و در اثر خوردن غذاهایی که در تهیه آنها حرارت کمی به کار رفته و بعد از تولید سم بوتولینوم در آنها ایجاد شده و سپس به هنگام مصرف حرارت کمی دیده اند، ایجاد می شود.

مهرابیان ادامه داد: بوتولیسم نوزادان نیز به علت تجمع ارگانیسم در روده کودکان زیر یکسال بوجود می آید، در این گروه سنی فلور طبیعی روده به حد کافی تکامل پیدا نکرده تا از تجمع ارگانیسم ها در روده جلوگیری کند لذا بچه ها ممکن است باکتری را اغلب به صورت هاگ شکل دریافت کنند، در سیستم های آنها بعد از اینکه غذای آلوده می خوردند یا در تماس با خاک که حاوی هاگ های باکتری است، قرار می گیرند.

بوتولیسم ناشی از زخم

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در خصوص بوتولیسم ناشی از زخم گفت: در پی انتشار عمومی توکسین که به وسیله ارگانیسم های موجود در زخم معمولا به دنبال ضربه، تروما، سوراخ شدگی و جراحی به وجود می آید، اگر این باکتری وارد بریدگی شود، آنها می توانند ایجاد یک عفونت خطرناک که تولید سم می کند، کنند.

وی در پاسخ به اینکه «آیا در جراحی های زیبایی(بوتاکس) احتمال سرایت این سم وجود دارد؟» تصریح کرد: افراد همچنین بعد از تزریق داروهای غیرقانونی و مخدر عفونی می شوند، بوتولیسم ناشی از تزریق به دنبال تزریق هرویین زیر جلدی آلوده در معتادان به مواد مخدر پدید می آید. بوتولیسم ناشی از درمان هم در اثر تزریق توکسین بوتولونیوم به منظور درمان و یا کاربرد در زیبایی بوجود می آید.

مهرابیان با بیان اینکه هفت نوع سم بوتولیسم شناخته شده اند که با حروف A تا G نشان داده می شوند، تنها انواع A ، B، E ،  F در انسان سبب بیماری می شوند، خاطرنشان کرد: مخزن این بیماری «هاگ های باسیل» در خاک و در تمام نقاط جهان وجود دارند و به وفور از محصولات کشاورزی از جمله عسل جدا می شوند، علاوه بر این، هاگ ها در رسوبات و دستگاه گوارش حیوانات از جمله ماهی ها وجود دارند. این سم می تواند در خاک، آب تازه و رسوبات آب نمک، گرد و خاک خانه و در سطوح بسیاری از مواد غذایی یافت شود.

علائم بوتولیسم غذایی معمولا در عرض ۱۲ تا ۳۶ ساعت ظاهر می شود

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در پاسخ به این سوال که دوره کمون سم بوتولیسم چقدر است؟ افزود: نشانه های عصبی بوتولیسم غذایی معمولا در عرض ۱۲ تا ۳۶ ساعت و گاهی اوقات چند روز بعد از خوردن غذای آلوده ظاهر می شود؛ معمولا هر اندازه دوره کمون بیماری کوتاه تر باشد نشانه های بالینی آن شدیدتر و میزان کشندگی هم بیشتر است. دوره کمون بوتولیسم روده ای به دلیل آنکه نمی توان زمان خوردن باسیل را به طور دقیق روشن کرد، معلوم نیست.

وی در پاسخ به این سوال «امکان سرایت انسان به انسان وجود دارد؟»، افزود: علیرغم دفع مقدار بسیار زیاد سم و هاگ با سیل با مدفوع بیماران که هفته ها و ماه ها بعد از ظهور نشانه های بیماری ادامه دارد (۱۰ میلیون هاگ در گرم مدفوع)، انتقال آلودگی از فردی به فرد دیگر گزارش نشده است.

مهرابیان در خصوص علائم شایع این بیماری بیان کرد: علائم زیر معمولا ۱۲ الی ۳۶ ساعت پس از خوردن غذای آلوده رخ می دهند، تار شدن دید یا دو بینی، افتادن پلک های چشم، خشک شدن دهان، خورده خورده صحبت کردن، مشکل در قورت دادن غذا یا مایعات، استفراغ و اسهال، ضعف دست ها یا پاها که نهایتا ممکن است به فلج نیز بیانجامد، تب وجود ندارد، توانایی های ذهنی هم دچار اختلال نمی شوند.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در خصوص درمان بوتولیسم غذایی، خاطرنشان کرد: از آنجایی که معمولا در موقع بروز موارد مشکوک به بوتولیسم نوع آن معلوم نیست، به منظور درمان موثر از آنتی توکسین تری والان از هر سه نوع توکسین A – B – E، استفاده می شود، به این صورت روز اول سه ویال، روز دوم دو ویال و روز سوم یک ویال از آنتی توکسین تزریق می کنند.

وی در پاسخ به اینکه تاکنون مرگ ناشی از بوتولیسم در استان داشتیم؟ خاطرنشان کرد: با توجه به نظام مراقبتی قوی در استان گیلان طی سال های اخیر موارد بوتولیسم گزارش شده تحت درمان مطلوب قرار گرفته و هیچگونه مورد مرگ گزارش نشده است.

مهرابیان با اشاره به ابتلای ۱۱ نفر در یکی از روستاهای رودبار به بوتولیسم در اثر مصرف پنیر محلی طی سال جاری، گفت: امسال با توجه به گزارش چند مورد طغیان ناشی از مصرف پنیر در شهرستان رودبار با همت پرسنل بهداشت و درمان کلیه مبتلایان درمان و سلامت خود را به دست آوردند.

اشپل ماهی را قبل از مصرف بخارپز کنید

وی ادامه داد: در استان گیلان با توجه به برگزاری کلاس های آموزشی توسط پرسنل بهداشت و درمان برای عموم مردم، خوشبختانه در مورد اشپل ماهی با توجه به تغییر روند و فرآیند مصرف آن که به صورت بخارپز در منازل استفاده می شود، موارد ابتلا به بیماری بسیار کاهش یافته و بیشتر موارد گزارش شده مربوط به پنیر محلی نگهداری شده در شرایط بی هوازی و تولید سم است.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان خاطرنشان کرد: با توجه به نظام مراقبت بوتولیسم در سیستم بهداشت و درمان کلیه پزشکان مراکز خدمات جامع سلامت، بیمارستان ها و بخش های خصوصی آموزش لازم جهت شناسایی موارد مشکوک به بوتولیسم را دیده و با مراجعه افراد دارای علائم ذکر شده بیماران تحت درمان و مراقبت لازم قرار می گیرند.

قبل از مصرف کنسروها را به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید

وی در خصوص توصیه های بهداشتی جهت جلوگیری از مسمویت مواد غذایی، بیان کرد: افراد دست اندر کار تهیه کنسروهای خانگی، باید موازین بهداشتی دقیقی را به منظور کاهش آلودگی به کار گیرند و همچنین جهت اطمینان از سالم بودن مواد غذایی تهیه شده به شکل کنسرو در خانه باید قبل از استفاده به مدت ۱۰ دقیقه آنها را جوشاند.

مهرابیان با تاکید بر اینکه عسل برای کودکان زیر یکسال خطرناک می باشد، گفت: رعایت نکردن مسائل بهداشتی در تهیه و مصرف مواد غذایی، به خصوص بی دقتی در نگهداری صحیح مواد غذایی در منازل از مهم ترین عوامل بروز مسمومیت غذایی است.

معاون بهداشتی علوم پزشکی گیلان تاکید کرد: در صورتی که در مواد غذایی کنسروی علائمی نظیر تو رفتگی، ترک خوردگی و باد کردگی را مشاهده کردید، از مصرف آن خودداری کنید. همچنین تغییر رنگ، کپک زدگی، بوی نامطبوع و وجود کف در آن، بیرون زدگی مایع داخل قوطی کنسرو به هنگام باز کردن از دیگر علائم سمی بودن کنسروها می باشد.

باید در نحوه نگهداری و مصرف پنیرهای محلی دقت شود

وی با بیان اینکه مواد غذایی مانند گوشت چرخ کرده، سوسیس، همبرگر و مرغ، بایستی مغز پخت شوند بطوریکه در هنگام برش، درون آنها به رنگ صورتی نباشد، افزود: باتوجه به اینکه پنیرهای محلی تهیه شده را در محیط بی هوازی نگهداری و مصرف می کنند و در محیط بی هوازی شرایط تولید سم بوتولیسم فراهم می باشد لذا باید در نحوه نگهداری و مصرف این نوع پنیرها دقت فراوانی صورت گیرد.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان با تاکید بر اینکه در صورت استفاده از اشپل شور شده ماهی، حتما به مدت دقیقه بخارپز شود، خاطرنشان کرد: از مصرف شیر، پنیر، بستنی و دیگر محصولات لبنی غیر پاستوریزه خودداری شود. همچنین از قرار دادن مواد غذایی پخته و یا فرآوری شده در ظروف بدون در پوش و به صورت رو باز جدا خودداری گردد. مواد غذایی آماده مصرف را بیرون یخچال نگهداری نکنید و باقیمانده غذاها را بلافاصله بعد از خنک شدن در یخچال قرار کنید.

غذاهای پخته شده را بیش از ۲ ساعت در دمای اتاق رها نکنید

وی توصیه کرد: گوشت، مرغ و فرآورده های لبنی را بلافاصله پس از خرید و رسیدن به منزل در یخچال قرار دهید. گوشت تازه و یا از حالت انجماد خارج شده(ذوب شده) را در اسرع وقت مصرف کنید هرگز غذاهای پخته شده را بیش از دو ساعت (اگر هوای اتاق گرم باشد بیش از یک ساعت) در دمای اتاق رها نکنید. همچنین برای دوباره گرم کردن غذاهای باقی مانده آنها را تا ۷۴ درجه سلسیوس گرما دهید و غذاهایی که بیش از سه الی چهار روز باقی مانده اند را مصرف نکنید.

مهرابیان با تاکید بر اینکه دستور طلایی پیشگیری از مسمویت غذایی پختن غذا و خوردن آن در همان روز است، افزود: فرد بعد از دوران درمان می‌تواند به راحتی فعالیت های روزمره را انجام داده و مانند سایر افراد سالم زندگی کند.

وی در خصوص روند درمانی مبتلایان به بوتولیسم در رودبار، یادآور شد: کلیه موارد مسمومیت  غذایی اتفاق افتاده در مراسم ترحیم در روستای دارستان رودبار با همت پرسنل بهداشت و درمان دانشگاه علوم پزشکی گیلان درمان و به سلامت ترخیص شدند، با توجه به نظام مراقبت در سیستم بهداشتی موارد مشکوک به بیمارستان رازی ارجاع شده و در همان لحظات اول نمونه‌گیری از موارد مشکوک و سپس درمان با تزریق آنتی‌توکسن انجام گرفت و خوشبختانه مبتلایان بعد از سپری کردن دوره درمان یکی پس از دیگری از بیمارستان ترخیص شدند.